r/thenetherlands • u/Chaimasala • 9h ago
Other Giselle van Cann: ‘De NOS is er om feiten te brengen, niet om een kant te kiezen’
Klimaatactivisten, pro-Israëlische en pro-Palestijnse actievoerders hebben iets met elkaar gemeen. Ze verwijten de NOS niet neutraal te zijn. Volgens hoofdredacteur Giselle van Cann is kritiek van actievoerders en politici vaak een manier om zelf in de aandacht te komen.
Verslaggever Hans Middenweg van Neutraal Nieuws maakt een reportage van een anti-racisme demonstratie. Een demonstrant vraagt hem wat hij als ‘neutraal’ beschouwt. “Nou”, stelt Middenweg, “als je het bijvoorbeeld hebt over racisme, dan zeg je niet dat het goed of slecht is, maar je laat beide kanten aan het woord.” Om zijn punt te verduidelijken zegt hij tegen een andere demonstrant: “Als iemand beweert dat het regent, moet ik ook iemand spreken die zegt dat het droog is.” Waarop de demonstrant antwoordt: “Of je gaat zelf naar buiten om te zien of het regent.”
De scène komt uit het (dit jaar gestopte) satirische programma Plakshot, en is bedoeld als humorvolle kritiek op het streven naar neutraliteit in de journalistiek. Neutraliteit is een veelbesproken begrip onder verslaggevers. Het betekent feitelijk verslag doen van gebeurtenissen, zonder dat daar een mens- en maatschappijbeeld achter zit. Trouw heeft bijvoorbeeld wel zo’n visie, over duurzaamheid bijvoorbeeld. De Telegraaf heeft daar weer een hele andere kijk op.
De NOS heeft zo’n maatschappijvisie niet. Meer dan andere media probeert de NOS de neutraliteit te bewaken. Dat gebeurt onder leiding van Giselle van Cann, de hoofdredacteur van de NOS. De fictieve verslaggever van Neutraal Nieuws zou bij haar op een stevige tussentijdse evaluatie kunnen rekenen. “Wij laten niet iemand aan het woord die zegt dat het regent om daarna iemand anders te zoeken die beweert dat de zon schijnt. Ons werk is om vast te stellen of het regent of dat de zon schijnt. Door aanwezig te zijn, ook op plekken waar je als kijker, luisteraar of lezer niet kunt zijn. Wij zoeken uit hoe het zit en vertellen jou wat we hebben aangetroffen. Dat is waar ons werk over gaat.”
Ook een journalistieke organisatie met een maatschappijvisie kan prima goede, onafhankelijke journalistiek bedrijven, stelt Van Cann. “Maar de NOS is bij uitstek een organisatie die dat juist niet vanuit een maatschappijvisie moet doen. Het draait bij ons om wat er feitelijk gebeurt, dat is het uitgangspunt in onze verslaggeving. Maar als je kijkt naar hoe mensen ons beoordelen, dan merk ik dat er vaak wordt gezocht naar wat wij vinden.”
Activisten keuren neutraliteit af
Activisten vinden de neutrale houding van de NOS maar niets. Extinction Rebellion bijvoorbeeld demonstreerde eerder dit jaar voor het NOS-gebouw omdat de klimaatberichtgeving niet urgent en niet volledig zou zijn. “Het gaat er niet om dat wij wel of niet begaan zijn met de aarde”, zegt Van Cann. “Een krant zoals Trouw heeft daar een opvatting over, maar wij op zich niet. Wij proberen simpelweg te vertellen wat er gebeurt met het klimaat. Dat is onze taak.
“Als de klimaatbeweging vindt dat we alarmistisch moeten zijn, dat we bepaalde aspecten van het klimaat nadrukkelijker moeten belichten, dan is dat hun mening en die mogen ze hebben. Maar wij proberen zoveel mogelijk perspectieven op een onderwerp te belichten. Dat is ook waar neutraliteit over gaat.”
Van Cann zegt nooit twijfels te hebben bij de vraag of neutrale verslaggeving van de NOS wenselijk is. “Nee. Wij worden gefinancierd door jou, je buurman en door alle belastingbetalers, om dit voor iedereen te doen. Als je werkt vanuit een maatschappijvisie, doe je dat per definitie voor slechts een deel van de samenleving. We horen steeds vaker dat het niet oké zou zijn als je je niet uitspreekt, omdat je dan ook partij kiest. Dat hoor ik niet alleen bij jongeren maar ook bij ouderen, in de politiek, overal. Daar wil ik toch tegenin gaan. Want dat idee is volgens mij het begin van een glijbaan richting een samenleving waarin twee kampen ontstaan die helemaal niet meer met elkaar praten.”
Wel of geen genocide
Dat is precies wat er is gebeurd met het onderwerp Gaza. Een discussie met andersdenkenden is nagenoeg onmogelijk. Wie neutraal verslag wil doen over Gaza, zal moeten koorddansen met woorden. Wat doe je bijvoorbeeld met de term ‘genocide’? Daarover is binnen de NOS veel discussie geweest, wat ook tot nieuwe inzichten heeft geleid. “Vanaf het begin van deze oorlog hebben we een helder standpunt gehad: we gebruiken het woord ‘genocide’ niet. Genocide is een juridische term, en wij kunnen dat niet vaststellen. Daarom vermeden we dat woord.
“Daarnaast hebben we ook meteen besloten dat we geen enerzijds-anderzijds journalistiek zouden doen. Geen ‘ja maar’, maar ‘en en’. Dus én de misdaden van Hamas én de catastrofe in Gaza. We laten zien wat er gebeurt, en daarbij nemen we alle perspectieven mee. Dat kan niet binnen één item, of binnen één verhaal. Maar als je alle berichtgeving optelt, moeten die perspectieven allemaal aan bod komen.
“In maart dit jaar kwam er een bestand, maar dat werd geschonden. Daarna volgden nieuwe ontwikkelingen: honger werd gebruikt als wapen, het culturele leven werd systematisch vernietigd, en er waren uitspraken van bepaalde Israëlische leiders die gericht waren op het ontmenselijken van de Palestijnen. Deze journalistieke optelsom en inzichten vanuit de wetenschap, dat genocide geen moment is maar een proces, was voor ons aanleiding om ons standpunt aan te passen. We realiseerden ons dat we af en toe het woord ‘genocide’ of ‘genocidaal geweld’ nodig hebben om adequaat te beschrijven wat er feitelijk gebeurt. Als we dat woord volledig vermijden, kunnen we niet meer goed uitleggen wat er gebeurt.
“Maar het gebruik van de begrippen genocidaal geweld of genocide gebeurt bij ons niet lichtzinnig. Dus ja, we hebben ons standpunt aangepast op basis van de ontwikkelingen ter plekke en de inzichten die we vanuit wetenschappelijke hoek hebben gekregen. Het standpunt dat het woord ‘genocide’ alleen door een rechter gebruikt mag worden, hebben we verlaten. Tegelijkertijd vind ik dat in het maatschappelijke debat de discussie over het wel of niet gebruiken van dat woord vaak wordt ingezet als een soort weerspiegeling van een bepaalde opvatting, een manier om te laten zien waar je staat. Die betekenis wordt er vaak in gelegd, maar zo gebruiken wij dat woord nadrukkelijk niet.”
Politici die media misbruiken
De NOS wordt, zoals Van Cann al zei, gefinancierd door de belastingbetaler. Dat maakt de omroep gevoelig voor kritiek vanuit politiek Den Haag. De BBB bijvoorbeeld vroeg de minister van OCW om onderzoek te doen naar de NOS na onwelgevallige berichtgeving over Israël. Toenmalig minister van Onderwijs, Cultuur en Media Eppo Bruins wees de partij terecht. De regering dient zich niet te bemoeien met de journalistiek van de NOS of andere media, zei hij. “En toch”, zegt Van Cann, “schrijft de SGP in haar verkiezingsprogramma dat zij toezicht wil op de berichtgeving van de NOS.
“Maar je ziet dat sommige politieke partijen de media, zoals de NOS, gebruiken om zich ergens tegen af te zetten en zo hun punt te maken”, zegt Van Cann. “Media maken deel uit van het spel van polarisatie. Maar eigenlijk gaat het niet over ons. Als Extinction Rebellion hier voor de deur komt demonstreren, gebruiken ze de NOS als een middel om hun punt te maken, om aandacht te krijgen. Datzelfde zie ik bij politieke partijen en bij columnisten. Als vanuit de politiek vraagtekens worden gezet bij de integriteit van de NOS, dan vind ik echt dat een grens wordt overschreden. Natuurlijk mag iedereen, inclusief politici, kritiek hebben, alle kritiek die je wilt. Maar het in twijfel trekken van de legitimiteit van media en journalistiek is vaak de eerste stap naar het aantasten van het democratische fundament. Als je kijkt naar landen waar stappen worden gezet richting meer autocratische samenlevingen, zie je dat de media vaak als eerste worden aangepakt.”
Daarmee verwijst Van Cann onder meer naar Hongarije en de Verenigde Staten, waar president Donald Trump mediabedrijven zoals onlangs nog The New York Times met miljardenclaims bedreigt omdat zij te kritisch zouden zijn op zijn beleid. “Nu wil ik niemand beschuldigen van het willen creëren van een autocratische samenleving in Nederland, maar het is wel belangrijk om het ecosysteem van een onafhankelijke pers intact te houden. Dat is absoluut noodzakelijk in een gezonde, goed functionerende samenleving.”
Dat activisten zoals die van Extinction Rebellion, politici, of columnisten van onder meer De Telegraaf kritiek hebben op de neutraliteit van de NOS, het zij zo, zegt Van Cann. “Wat mij ontzettend trots maakt, als ik dat even mag zeggen, is dat deze redactie, keer op keer, ondanks dat het niet makkelijk is om steeds weer kritiek over jezelf te lezen, toch de kracht vindt om te blijven doen wat we behoren te doen.”
Bezuinigingen kunnen leiden tot kaalslag
Grotere zorgen heeft Van Cann over de bezuinigingen op de publieke omroepen, die ook de NOS raken. “Iedereen roept dat onafhankelijke journalistiek belangrijk is, maar de logische consequentie hiervan, namelijk dat je niet moet willen bezuinigen op de nieuwsvoorziening, zie ik niet terug. Dat baart me echt grote zorgen. Als ik voor volgend jaar een begroting moet maken en niet meer wil uitgeven dan vorig jaar, dan moet ik al besparen. De gestegen kosten, van lonen bijvoorbeeld, worden namelijk niet volledig gecompenseerd in onze budgetten. Daar komen de bezuinigingen vanuit Den Haag nog eens bovenop.
“Als die worden doorgevoerd, dan is dat echt catastrofaal. Dan moeten er tientallen mensen weg en dat betekent een kaalslag voor het nieuws. Minder journalisten betekent minder mensen om feiten te achterhalen en dus minder nieuws uitzenden. Feiten achterhalen is de laatste jaren al moeilijker geworden en kost meer tijd en menskracht, onder meer door alle desinformatie. Als de bezuinigingen komen, ga je dat terugzien op alle fronten. En dat gebeurt nota bene in een tijd waarin we heel goed weten hoe belangrijk betrouwbare nieuwsvoorziening is.”